Seweryn Pieniężny
Urodził się 25 lutego 1890 r. w Olsztynie, w domu Seweryna Pieniężnego – seniora (współtwórcy „Gazety Olsztyńskiej”) i Joanny z Liszewskich Pieniężnych.
Kształcił się w Olsztynie min. w prywatnej szkole księdza Walentego Barczewskiego, oraz olsztyńskim gimnazjum.
Od 1906 roku pracował w drukarni Gazety Olsztyńskiej, z którą związał całe swoje życie.
W 1910 roku rozpoczął swoją działalność publiczną. Pełnił funkcję sekretarza w zarządzie Polsko-Katolickiego Towarzystwa Ludowego „Zgoda” w Olsztynie, oraz należał do organizacji „Jedność”. Należał również do polskiej Rady Ludowej dla Warmii oraz był delegatem Warmii na sejm dzielnicowy w Poznaniu. Pełnił także funkcję wiceprezesa Komitetu Centralnego Związku
Polaków w Prusach Wschodnich.
W 1912 otrzymał powołanie do wojska i odbył zasadniczą służbę wojskową w armii pruskiej. Wziął udział w I wojnie światowej.
W 1918 przejął obowiązki kierownika redakcji „Gazety Olsztyńskiej”, która była jedynym polskojęzycznym czasopismem, które utrzymało się na rynku aż do 1939 r. Gazeta była głównym organem propagandowym strony polskiej, prezentując wiernie przebieg kampanii informacyjnej przed plebiscytem.
W 1920 roku ożenił się z Wandą Dębińską, która pracowała w Konsulacie RP w Olsztynie.
Był członkiem wielu polskich organizacji i instytucji na Warmii: zarządu Banku Ludowego w Olsztynie, Polskiego Stowarzyszenia Katolickiego w Barczewie, które założył w 1919 roku, wiceprezesem Komitetu Centralnego Związku Polaków w Prusach Wschodnich, Związku Polaków w Niemczech.
W Olsztynie założył związaną z Gazetą Olsztyńską księgarnię, do której sprowadzał wydawnictwa z Polski.
Prowadził działalność społeczno-polityczną oraz kulturalno-oświatową.
W Gazecie Olsztyńskiej pojawiały się felietony w gwarze warmińskiej „Kuba z pod Wartemborka gada” (Wartembork – dzisiaj Barczewo).
W III Rzeszy był kilkakrotnie skazywany w procesach prasowych. Pieniężny zainicjował również szereg dodatków do „Gazety Olsztyńskiej” jak: „Życie Młodzieży”, „Gość Niedzielny” oraz „Głos Pogranicza”. Redakcja drukowała również inne czasopisma jak „Głos Ewangelijny”, „Mazur” ( z dodatkami: „Gospodarz” oraz „Twierdza Ewangelicka”), „Mazurski Przyjaciel Ludu”, którego od 1923 roku był współredaktorem, oraz pisma Związku Polaków w Niemczech – „Małego Polaka w Niemczech” oraz „Kulturwehr” (pol. „Obrona Kultury”) czasopisma mniejszości w Niemczech skupionych w Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech. W 1937 roku Seweryn Pieniężny wydrukował również „Memoriał ludności polskiej w Rzeszy niemieckiej”, 6-tomowy wybór dokumentów ZPwN przygotowany i złożony w redakcji czasopisma „Kulturwehr” katalogujący szykany ludności polskiej w III Rzeszy.
Seweryn Pieniężny wydawał również polskie podręczniki szkolne, ulotki i odezwy oraz książki o tematyce religijnej i świeckiej. Wydał m.in. „Pieśni mazurskie” Michała Kajki, niektóre prace ks Walentego Barczewskiego oraz „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza.
7 września 1939 do redakcji „Gazety” wkroczyła niemiecka tajna policja państwowa – gestapo. Seweryn Pieniężny został aresztowany. Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” zostało zlikwidowane, a urządzenia drukarskie przejeła redakcja niemieckiej gazety „Allensteiner Zeitung”. Wszystkie książki z archiwum Pieniężnego zostały wysłane na przemiał, a jego dom zburzono stawiając w jego miejscu szalet publiczny umieszczając na nim niemiecki napis „Schandfleck” (pol. miejsce hańby).
24 lutego 1940 Seweryn Pieniężny rozstrzelany w obozie koncentracyjnym w KZ Hohenbruch koło Kłajpedy. Pogrzeb odbył się w Olsztynie dopiero po ekshumacji w 1946.
Po aresztowaniu Seweryna prześladowania ze strony hitlerowców spotkały jego żonę. Została aresztowana w grudniu 1939 i wywieziona do Ravensbrück, później do olsztyńskiego więzienia.
Źródła:
1. Paweł Sowa, Tropem spadkobierców Hakaty. Antypolska działalność Bund Deutscher Osten na Warmii i Mazurach (1933–1939), MON, Warszawa 1979
2. Ryszard Hajduk, Stefan Popiołek, Encyklopedia, która się nie ukazała, Wyd. Śląsk, Katowice 1970
3. Jerzy Oleksiński, „I nie ustali w walce”, Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ISBN 831007610, str.340
4. Maria Biolik, Funkcja pragmatyczna gwary warmińskiej w felietonach S. Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”
5. Paweł Sowa, Tropem spadkobierców Hakaty.Antypolska działalność Bund Deutscher Osten na Warmii i Mazurach (1933–1939), MON, Warszawa 1979
6. Edmund Osmańczyk: Wisła i Kraków to Rodło. Nasza Księgarnia, Warszawa 1985, ISBN 83-10-08675-x.
7. Jerzy Oleksiński, „I nie ustali w walce”, Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ISBN 831007610, str.341
8. Jerzy Oleksiński, „I nie ustali w walce”, Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ISBN 831007610, str.343.
